علی خیر البریه ( جدید )

نویسنده : مقداد علوی

بسم الله الرحمن الرحیم

یکی از فضایل بزرگ امیرالمومنین علیه السلام این است که بسیاری از آیات قرآنی در شان ایشان نازل شده و یا تاویل آیات به ایشان بر می گردد .

این سخن ابن عباس بسیار مشهور است که می گوید :

ما نزل فی أحد من کتاب الله تعالى ما نزل فی علی  ... نزل فی علی ثلاثمائة آیة

در حق هیچ کس به اندازه علی علیه السلام آیه نازل نشده است ... در حق علی علیه السلام 300 آیه نازل شده است .

الصواعق المحرقة على أهل الرفض والضلال والزندقة ، ج 2 ص 373 ، اسم المؤلف:  أبو العباس أحمد بن محمد بن علی ابن حجر الهیثمی الوفاة: 973هـ ، دار النشر : مؤسسة الرسالة - لبنان - 1417هـ - 1997م ، الطبعة : الأولى ، تحقیق : عبد الرحمن بن عبد الله الترکی - کامل محمد الخراط

ولی در این میان بسیاری از معاندین و پیروان دودمان بنی امیه – که اتفاقا داعیه محبت امیرالمومنین علیه السلام را نیز دارند – بر آنند که شان نزول این آیات را رد نمایند و به هر نحوی از اثبات فضایل امیرالمومنین علیه السلام جلوگیری کنند ولی از آنجایی که " چراغی را که ایزد برفروزد ، هر آنکس پف کند ، ریشش بسوزد " فضایل امیرالمومنین علیه السلام ، شرق و غرب عالم را گرفته است .

از جمله آیاتی که بنابر قول نبی اکرم صلی الله علیه و آله وسلم در شان امیرالمومنین علیه السلام می باشد، آیات آخر سوره " البیّنه " می باشد .

ما در این نوشتار نام گروهی از علمای اهل تسنن در کتب خود به روایات وارده در مورد این آیه در شان امیرالمومنین علیه السلام اشاره کرده اند ، را بیان می نماییم .

ولی قبل از ورود به این موضوع ، بد نیست که به سخن 2 تن از علمای اهل تسنن در مورد روایات فضایل اشاره نماییم .

نووی در " المجموع " چنین می گوید :

أهل العلم متفقون على العمل بالضعیف فی غیر الأحکام وأصول العقائد

علماء در عمل به خبر ضعیفى که در باره احکام و اصول عقائد نباشد؛ اتفاق دارند.

المجموع ، ج 5  ص 62 ، اسم المؤلف:  النووی الوفاة: 676 ، دار النشر : دار الفکر - بیروت - 1997م

و در جای دیگر می گوید :

لکن أحادیث الفضائل یتسامح فیها عند أهل العلم من المحدثین وغیرهم

محدثین اهل علم در احادیث فضائل ، تسامح می کنند

روضة الطالبین وعمدة المفتین ، ج 2  ص 138 ، اسم المؤلف:  النووی الوفاة: 676 ، دار النشر : المکتب الإسلامی - بیروت - 1405 ، الطبعة : الثانیة

و همچنین ابن ملفح مقدسی در " الاداب الشرعیه " فصل فی العمل لحدیث الضعیف ، چنین می گوید :

ولأجل الآثار المذکورة فی الفصل قبل هذا ینبغی الإشارة إلى ذکر العمل بالحدیث الضعیف والذی قطع به غیر واحد ممن صنف فی علوم الحدیث حکایة عن العلماء أنه یعمل بالحدیث الضعیف فیما لیس فیه تحلیل ولا تحریم کالفضائل وعن الإمام أحمد ما یوافق هذا ...

قبل از بیان آثارى که در این فصل ذکر شده سزاوار است که به مسأله عمل به حدیث ضعیف اشاره شود. آنچه را که علماى علوم حدیث قطع دارند این است که به حدیث ضعیفى که در مورد حلال و حرام نباشد بر طبق آن عمل مى‌شود؛ مانند روایاتى که در باب فضائل است. و از امام احمد موافق این نظر نقل شده است.

الآداب الشرعیة والمنح المرعیة ، ج 2  ص 285 ، اسم المؤلف:  الإمام أبی عبد الله محمد بن مفلح المقدسی الوفاة: 763هـ ، دار النشر : مؤسسة الرسالة - بیروت - 1417هـ - 1996م ، الطبعة : الثانیة ، تحقیق : شعیب الأرنؤوط / عمر القیام

******

*طبری در تفسیرش چنین بیان می کند :

وقد حدثنا بن حمید قال ثنا عیسى بن فرقد عن أبی الجارود عن محمد بن علی " أولئک هم خیر البریة  " فقال النبی صلی الله علیه وسلم أنت یا علی وشیعتک

امام باقر علیه السلام در مورد آیه " اولئک هم خیر البریه " می فرماید :

پیامبر اکرم صلی الله علیه – و آله – وسلم فرمودند : ای علی ! تو شیعیانت – خیر البریه – هستید .

جامع البیان عن تأویل آی القرآن ، ج 30 ص 264 ، اسم المؤلف:  محمد بن جریر بن یزید بن خالد الطبری أبو جعفر الوفاة: 310 ، دار النشر : دار الفکر - بیروت - 1405

ابن عطیه آندلسی نیز به این قول طبری اعتماد کرده و در تفسیرش بدان اشاره می کند :

وروی حدیث عن النبی صلی الله علیه وسلم انه قرأ هذه الآیة ( أولئک هم خیر البریئة  (ثم قال لعلی بن أبی طالب رضی الله عنه ( أنت یا علی وشیعتک من خیر البریة ) ذکره الطبری

حدیثی روایت شده است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم وقتی این آیه " اولئک هم خیر البریه " را قرائت کردند ؛ به علی علیه السلام فرمودند : یا علی ! تو و شیعیانت از خیر البریه هستید . این روایت را طبری آورده است .

المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز ، ج 5  ص 508 ، اسم المؤلف:  أبو محمد عبد الحق بن غالب بن عطیة الأندلسی الوفاة: 546هـ ، دار النشر : دار الکتب العلمیة - لبنان - 1413هـ- 1993م ، الطبعة : الاولى ، تحقیق : عبد السلام عبد الشافی محمد

ابن تیمیه در تمجید از تفسیر طبری چنین می گوید :

وأما ( التفاسیر ) التى فی ایدى الناس فأصحها ( تفسیر محمد بن جریر الطبرى ) فانه یذکر مقالات السلف بالأسانید الثابتة ولیس فیه بدعة ولا ینقل عن المتهمین

و اما تفاسیری که در دست مردم می باشد ، پس صحیح ترین آنها تفسیر محمد بن جریر طبری می باشد که در آن مقالات گذشتگان را اسانید ثابت آورده است و در آن بدعتی وجود ندارد و از افراد متهم در روایت نیز نقل قول ندارد .

کتب ورسائل وفتاوى شیخ الإسلام ابن تیمیة ، ج 13 ص 385 ، اسم المؤلف:  أحمد عبد الحلیم بن تیمیة الحرانی أبو العباس الوفاة: 728 ، دار النشر : مکتبة ابن تیمیة ، الطبعة : الثانیة ، تحقیق : عبد الرحمن بن محمد بن قاسم العاصمی النجدی

شاید با این سخن ابن تیمیه دیگر نیازی به شرح و بسط روایت وجود نداشته باشد .

*صدیق حسن خان قنوچی در تفسیر " فتح البیان " چنین می گوید :

وعن جابر بن عبد الله قال: " کنا عند النبی صلى الله علیه وسلم، فأقبل علی فقال النبی صلى الله علیه وآله وسلم: والذی نفسی بیده إن هذا وشیعته لهم الفائزون یوم القیامة ونزلت (إن الذین آمنوا) الآیة فکان أصحاب محمد صلى الله علیه وسلم، إذا أقبل قالوا قد جاء خیر البریة " أخرجه ابن عساکر.

وعن ابن عباس قال: " لما نزلت هذه الآیة قال رسول الله لعلی هو أنت وشیعتک یوم القیامة راضین مرضیین " أخرجه ابن مردویه، وأخرج الضیاء عن علی مرفوعاً نحوه.

وأخرج ابن عدی وابن عساکر عن أبی سعید مرفوعاً " علیّ خیر البریة "

جابر بن عبدالله بیان می کند : در نزد رسول الله صلی الله علیه و آله بودیم که علی علیه السلام آمد ، پیامبر فرمودند : قسم به کسی که جان من در دست اوست ، این – علی علیه السلام – و شیعیانش در روز قیامت از رستگارانند و سپس آیه ( ان الذین امنوا ) نازل شد . پس اصحاب پیامبر وقتی علی علیه السلام می آمد ، می گفتند : خیر البریه آمد . ابن عساکر این روایت را آورده است .

ابن عباس نقل شده است که گفت : وقتی این آیه نازل شد ، پیامبر به علی علیه السلام فرمودند : مقصود این آیه ، تو و شیعیانت هستنی که در روز قیامت ، راضین و مرضیین می باشید .

این روایت را ابن مردویه آورده است و ضیاء – مقدسی – نیز این روایت را از علی علیه السلام به صورت مرفوع نقل کرده است .

همچنین ابن عدی و ابن عساکر از ابوسعید خدری به صورت مرفوع نقل کرده اند : علی – علیه السلام – خیر البریه می باشد .

فتحُ البیان فی مقاصد القرآن، ج 15 ص 337 ، اسم المؤلف:  أحمد أبو الطیب محمد صدیق خان بن حسن بن علی ابن لطف الله الحسینی البخاری القِنَّوجی الوفاة: 1307 هـ ، دار النشر : المَکتبة العصریَّة للطبَاعة والنّشْر، صَیدَا – بَیروت 1412ه / 1992 م، تحقیق : عَبد الله بن إبراهیم الأنصَاری

در باب اعتبار صدیق حسن خان قنوچی شاید همین عبارت البانی در " السلسله الصحیحه " ج 6 ص 999 کفایت کند که نام او را در زمره سلفی ها آورده و رتبه او را هم رتبه احمد بن حنبل و ابن تیمیه آورده است .

و مع ذلک فهو مغرور بعلمه ، معجب بنفسه ، لا یقیم وزنا لأئمة السلف الذین قالوا بخلاف عنوانه کالإمام أحمد و ابن تیمیة و ابن القیم ، و الطبری و ابن کثیر و القرطبی ، و الإمام الشوکانی و صدیق حسن خان القنوجی ، و یرمیهم بالتقلید !

با این وجود ، او - أبو عبد الرحمن إیهاب بن حسین الأثری ، به علمش مغرور است و برای ائمه سلفی که بر خلاف او سخن گفته اند همانند امام احمد و ابن تیمیه و ابن قیم و طبری و ابن کثیر و قرطبی و شوکانی و صدیق حسن خان قنوچی ، ارزشی قائل نیست و ایشان را متهم به تقلید می کند .

آمدن این روایات در کتاب تفسیر صدیق حسن خان قنوچی بسیار قابل توجه می باشد زیرا وی یکی از کسانی است که در بحث روایات سخت گیر بوده و لذا تفسیر وی معروف است به :

تفسِیر سَلفی أثری خالٍ منَ الإِسرَائیلیّاتِ والجَدلیَّاتِ المذهبیة والکلامیة یغنی عَن جمیع التفاسِیر وَلا تغنی جمیعُهَا عَنه

تفسیری سلفی و خالی از هرگونه اسرائیلیات و مجادلات مذهبی و کلامی ، این تفسیر از همه تفاسیر دیگر مستغنی می باشد ولی دیگر تفاسیر مستغنی از آن نیستند .

محقق کتاب – عبدالله انصاری – نیز بعد از نقل حالات تفاسیر مختلف در طی اعصار قبل ، در مورد این تفسیر چنین می گوید :

فاختار الشیخ صدیق خان أن یکتب تفسیراً خالیاً من الإسرائیلیات والخرافات التی یقوم الدلیل على بطلانها ... وکان رضی الله عنه فی تفسیره یتحرى الدقة والصحة فیما ینقل، إن ذکر حدیثاً عزاه إلى روایة من غیر بیان حال الإسناد لأنه أخذه من الأصول المعتبرة.

پس شیخ صدیق حسن خان خواست تا تفسیری بنویسد که از هر گونه اسرائیلیات و خرافاتی که دلیل بر بطلان آنها وجود دارد ، خالی باشد ... او در تفسیرش نهایت دقت و صحت در آنچه که نقل می کند را انجام داد ، اگر روایتی را نقل می کند آن را منسوب به راویش کرده بدون اشاره به حال اسناد آن زیرا این روایات را از اصول معتبره اخذ کرده است .

همچنان که از سخن محقق معلوم می باشد ، قنوچی نهایت سعی خویش را در بیان تفسیری صحیح و خالی از اسرائیلیات دارد و از آنجایی که روات این تفسیر را از اصول معتبره بیان می کند پس نیازی به بررسی اسناد روایات نمی بینید زیرا این روایات در نزد وی صحیح و مقبول می باشند .این سخنان محقق ، چکیده ای از سخنان قنوچی در مقدمه تفسیرش می باشد . فراجع .

*سیوطی در " الدر المنثور " چنین می گوید :

وأخرج ابن عساکر عن جابر بن عبد الله قال کنا عند النبی صلى الله علیه و سلم فأقبل علی فقال النبی صلى الله علیه و سلم: " والذی نفسی بیده إن هذا وشیعته لهم الفائزون یوم القیامة ونزلت إن الذین آمنوا وعملوا الصالحات أولئک هم خیر البریة " فکان أصحاب النبی صلى الله علیه و سلم إذا أقبل علی قالوا: جاء خیر البریة

وأخرج ابن عدی وابن عساکر عن أبی سعید مرفوعا: علی خیر البریة

وأخرج ابن عدی عن ابن عباس قال: لما نزلت إن الذین آمنوا وعملوا الصالحات أولئک هم خیر البریة قال رسول الله صلى الله علیه و سلم لعلی: هو أنت وشیعتک یوم القیامة راضین مرضیین "

وأخرج ابن مردویه عن علی قال: قال لی رسول الله صلى الله علیه و سلم: " ألم تسمع قول الله: إن الذین آمنوا وعملوا الصالحات أولئک هم خیر البریة أنت وشیعتک وموعدی وموعدکم الحوض إذا جئت الأمم للحساب تدعون غرا محجلین "

ابن عساکر از قول جابر بن عبدالله بیان می کند : در نزد رسول الله صلی الله علیه و آله بودیم که علی علیه السلام آمد ، پیامبر فرمودند : قسم به کسی که جان من در دست اوست ، این – علی علیه السلام – و شیعیانش در روز قیامت از رستگارانند و سپس آیه ( ان الذین امنوا و عملوا الصالحات اولئک هم خیر البریه ) نازل شد . پس اصحاب پیامبر وقتی علی علیه السلام می آمد ، می گفتند : خیر البریه آمد .

همچنین ابن عدی و ابن عساکر از ابوسعید خدری به صورت مرفوع نقل کرده اند : علی – علیه السلام – خیر البریه می باشد .

ابن عدی از ابن عباس نقل می کند : وقتی این آیه ( ان الذین امنوا ) نازل شد ، پیامبر به علی علیه السلام فرمودند : مقصود این آیه ، تو و شیعیانت هستنی که در روز قیامت ، راضین و مرضیین می باشید .

ابن مردویه از علی علیه السلام نقل می کند : رسول الله صلی الله علیه و آله به من فرمودند : آیا این قول خداوند را نشنیده ای که می فرماید : ان الذین امنوا و عملوا الصالحات اولئک هم خیر البریه ، ( مراد از آن ) تو و شیعیانت هستید و موعد من و شما در کنار حوض – کوثر – وقتی امتهای قبلی برای حساب حاضر شوند ، شما سفید رویان ( غرا مججلین ) باشید و شما را بدان بخوانند .

الدر المنثور ، ج 8  ص 589 ، اسم المؤلف:  عبد الرحمن بن الکمال جلال الدین السیوطی الوفاة: 911 ، دار النشر : دار الفکر - بیروت - 1993

این روایات را شوکانی – همویی که البانی او را از علمای سلف همطراز ابن تیمیه می داند – در " فتح القدیر " در ذیل تفسیر سوره البیّنه – باب الآثار الواردة فی تفسیر الآیات وسبب النزول ، بیان نموده است .

فتح القدیر الجامع بین فنی الروایة والدرایة من علم التفسیر ، ج 5 ص 477 ، اسم المؤلف:  محمد بن علی بن محمد الشوکانی الوفاة: 1250 ، دار النشر : دار الفکر - بیروت

این امر نشان می دهد که این روایات در نزد شوکانی بعنوان روایات تفسیری می باشد و همچنین قنوچی در مورد این تفسیر شوکانی می گوید :

ومن أحسن التفاسیر جمعاً بین الروایة والدرایة فیما علمت تفسیر الإمام الحافظ القاضی محمد بن علی بن محمد الشوکانی الیمنی

تا جایی که می دانم ، از بهترین تفاسیری که بین روایت و درایت را جمع کرده است ، تفسیر امام حافظ محمد بن علی شوکانی یمنی می باشد .

فتحُ البیان فی مقاصد القرآن، ج 1 ص 20 ( مقدمة المولف ) ، اسم المؤلف:  أحمد أبو الطیب محمد صدیق خان بن حسن بن علی ابن لطف الله الحسینی البخاری القِنَّوجی الوفاة: 1307 هـ ، دار النشر : المَکتبة العصریَّة للطبَاعة والنّشْر، صَیدَا – بَیروت 1412ه / 1992 م، تحقیق : عَبد الله بن إبراهیم الأنصَاری

در مورد تفسیر سیوطی نیز سخن بسیار است که به برخی از آنها اشاره می کنم .

شوکانی در مقدمه " فتح القدیر " چنین می گوید :

وقد أذکر الحدیث معزوا إلى راویه من غیر بیان حال الإسناد لأنی أجده فی الأصول التی نقلت عنها کذلک کما یقع فی تفسیر ابن جریر والقرطبی وابن کثیر والسیوطی وغیرهم ویبعد کل البعد أن یعلموا فی الحدیث ضعفا ولا یبینونه  .... واعلم أن تفسیر السیوطی المسمى بالدر المنثور قد اشتمل على غالب ما فی تفاسیر السلف من التفاسیر المرفوعة إلى النبی صلی الله علیه و سلم وتفاسیر الصحابة ومن بعدهم وما فاته إلا القلیل النادر .

من در این کتابم ، حدیث را به منسوب به راویش بدون بیان حال اسنادش بیان کرده ام زیرا من این روایات را در اصول معتبر که از آنجا نقل کرده ام پیدا کرده ام . همچنان که این روایات در تفسیر ابن جریر و قرطبی و ابن کثیر و سیوطی و غیره واقع شده اند و بسیار بعید می نماید که ایشان بدانند حدیثی ضعیف است ولی آن را مشخص نکرده باشند .... بدان تفسیر سیوطی به نام " الدرالمنثور " شامل اغلب تفاسیر سلف از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و تفاسیر صحابه و بعد ایشان می باشد و فقط مقدار اندکی را نیاورده است .

فتح القدیر الجامع بین فنی الروایة والدرایة من علم التفسیر ، ج 1 ص 13 ، اسم المؤلف:  محمد بن علی بن محمد الشوکانی الوفاة: 1250 ، دار النشر : دار الفکر - بیروت

مشابه همین مطلب را نیز قنوچی بیان کرده است :

فتحُ البیان فی مقاصد القرآن، ج 1 ص 22 ( مقدمة المولف ) ، اسم المؤلف:  أحمد أبو الطیب محمد صدیق خان بن حسن بن علی ابن لطف الله الحسینی البخاری القِنَّوجی الوفاة: 1307 هـ ، دار النشر : المَکتبة العصریَّة للطبَاعة والنّشْر، صَیدَا – بَیروت 1412ه / 1992 م، تحقیق : عَبد الله بن إبراهیم الأنصَاری

*ابن عساکر در " تاریخ مدینه دمشق " چنین می گوید :

عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ، قَالَ: کُنَّا عِنْدَ النَّبِیِّ صلی الله علیه وسلم فَأَقْبَلَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ، فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وسلم: " قَدْ أَتَاکُمْ أَخِی "، ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَى الْکَعْبَةِ فَضَرَبَهَا بِیَدِهِ، ثُمَّ قَالَ: " وَالَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ إِنَّ هَذَا وَشِیعَتَهُ لَهُمُ الْفَائِزُونَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ "، ثُمَّ قَالَ: " إِنَّهُ أَوَّلُکُمْ إِیمَانا مَعِیَ، وَأَوْفَاکُمْ بِعَهْدِ اللَّهِ، وَأَقْوَمُکُمْ بِأَمْرِ اللَّهِ، وَأْعَدَلُکُمْ فِی الرَّعِیَّةِ، وَأَقْسَمُکُمْ بِالسَّوِیَّةِ، وَأَعْظَمُکُمْ عِنْدَ اللَّهِ مِزْیَةً "، قَالَ: وَنَزَلَتْ: إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ قَالَ: فَکَانَ أَصْحَابُ مُحَمَّدٍ إِذَا أَقْبَلَ عَلِیٌّ، قَالُوا: قَدْ جَاءَ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ.

جابر فرمود: نزد رسول خدا بودیم ( ناگهان ) علی علیه السلام وارد شد ، در این هنگام رسول خدا   فرمودند : برادر شما آمد ، سپس رو به کعبه نمودند و با دستشان به کعبه زدند و فرمودند قسم به خدائی که جانم در دست اوست هر آینه این مرد و شیعیانش  در روز قیامت رستگارند .

سپس رسول خدا فرمودند : علی اولین کسی است که به من ایمان آورده است ، او وفادارترین شما به  عهد و پیمان الهی وثابت قدم ترین شمادر اوامر الهی است وعادل ترین شما در برخورد با زیر دستان و با انصاف ترین شماست و نزد خدا از همه شما برتر و با فضیلت تر است .

جابر می گوید :‌ در همین وقت بود که آیه (إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُوا وَعَمِلُوا الصَّلِحَتِ أُولَئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ). در شأن علی علیه السلام نازل شد . و هر وقت علی علیه السلام می آمد اصحاب رسول می گفتند بهترین مخلوق خدا آمد .

تاریخ مدینة دمشق وذکر فضلها وتسمیة من حلها من الأماثل ، ج 42 ص 371 ، اسم المؤلف:  أبی القاسم علی بن الحسن إبن هبة الله بن عبد الله الشافعی الوفاة: 571 ، دار النشر : دار الفکر - بیروت - 1995 ، تحقیق : محب الدین أبی سعید عمر بن غرامة العمری

این دسته از روایات به سند از دیگر صحابه و صحابیه نیز آمده است .

ام المومنین ام سلمه سلام الله علیها

تاریخ مدینة دمشق وذکر فضلها وتسمیة من حلها من الأماثل ، ج 42 ص 333 ، اسم المؤلف:  أبی القاسم علی بن الحسن إبن هبة الله بن عبد الله الشافعی الوفاة: 571 ، دار النشر : دار الفکر - بیروت - 1995 ، تحقیق : محب الدین أبی سعید عمر بن غرامة العمری

فوائد ابن اخی میمی الدقاق ، ص 457 اسم المؤلف:  ابوالحسن البغدادی  الوفاة: 390 ، دار النشر : دار اضواء السلف – ریاض – 2005 م ، الطبعة : الأولى ، تحقیق : نبیل سعد الدین الجرار

ابی سعید خدری

تاریخ مدینة دمشق وذکر فضلها وتسمیة من حلها من الأماثل ، ج 42 ص 333 و 371 ، اسم المؤلف:  أبی القاسم علی بن الحسن إبن هبة الله بن عبد الله الشافعی الوفاة: 571 ، دار النشر : دار الفکر - بیروت - 1995 ، تحقیق : محب الدین أبی سعید عمر بن غرامة العمری

جزء ابن غطریف للجرجانی ، ص 81- 82 اسم المؤلف:  محمد بن أحمد بن الغطریف الجرجانی الوفاة: 377 ، دار النشر : دار البشائر الإسلامیة - بیروت - 1417 - 1997 ، الطبعة : الأولى ، تحقیق : د. عامر حسن صبری

*حاکم حسکانی حنفی نیز نزول این آیات در شان امیرالمومنین علیه السلام را در کتاب " شواهد التنزیل " بیان کرده و در حدود 22 روایت در مورد آن نقل می کند .

شواهد التنزیل لقواعد التفضیل فی الآیات النازله فی اهل البیت صلوات الله و سلامه علیهم ، ج 2 ص 459 ، اسم المؤلف:  عبیدالله بن عبدالله بن احمد العروف بالحکام الحسکانی الحذاء الحنفی النیسابوری الوفاة: قرن الخامس ، دار النشر : مؤسسة الطبع والنشر التابعة لوزارة الثقافة والإرشاد الإسلامی - طهران / مجمع إحیاء الثقافة الإسلامیة – قم-   1411 ه - 1990 م،  تحقیق : محمد باقر المحمودی

*ابن حجر مکی در " الصواعق المحرقه " این روایت را در باب آیات نازل شده در شان اهل بیت علیهم السلام آورده است .

الآیة الحادیة عشرة قوله تعالى ( إن الذین آمنوا وعملوا الصالحات أولئک هم خیر البریة ) البینة 7

أخرج الحافظ جمال الدین الزرندی عن ابن عباس رضی الله عنهما أن هذه الآیة لما نزلت قال النبی صلی الله علیه وسلم لعلی ( هو أنت وشیعتک تأتی أنت وشیعتک یوم القیامة راضین مرضیین ویأتی عدوک غضابا مقمحین ) قال ومن عدوی قال ( من تبرأ منک ولعنک )

آیه 11 : إن الذین آمنوا وعملوا الصالحات أولئک هم خیر البریة

حافظ جمال الدین زرندی از ابن عباس نقل می کند : وقتی این آیه نازل شد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمودند : مراد از این آیه ، تو و شیعیانت هستی . تو و شیعیانت در روز قیامت می آیید در حالی که راضیین و مرضیین هستید و دشمنانت می آیند در حالی که عصبانی و سر در هوا مانده هستند .

علی علیه السلام فرمود : دشمن من کیست ؟ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند : هر کس که ا تو برائت جسته و تو را لعن نماید .

الصواعق المحرقة على أهل الرفض والضلال والزندقة ، ج 2 ص 467 - 468 ، اسم المؤلف:  أبو العباس أحمد بن محمد بن علی ابن حجر الهیثمی الوفاة: 973هـ ، دار النشر : مؤسسة الرسالة - لبنان - 1417هـ - 1997م ، الطبعة : الأولى ، تحقیق : عبد الرحمن بن عبد الله الترکی - کامل محمد الخراط

نظم درر السمطین فی فضائل المصطفی و المرتضی و البتول و السبطین ، ص 92 اسم المؤلف:  جمال الدین محمد بن یوسف بن الحسن بن محمد الزرندی الحنفی المدنی الوفاة: 750 ه  ، دار النشر : مکتبه الامام امیرالمومنین علیه السلام العامه - 1377 - 1958 ، الطبعة : الأولى ، تحقیق : محمد هادی الامینی

*اخطب خطبای خوارزم ، موفق بن احمد خوارزمی حنفی در کتاب " المناقب " نیز این روایت را به چند سند بیان می کند .  

**عن عطیة ، عن أبی سعید ، عن النبی صلى الله علیه وآله قال : خیر البریة علی   

**عن جابر قال :کنا عند النبی صلى الله علیه وآله واقبل علی بن أبی طالب علیه السلام فقال رسول الله صلى الله علیه وآله : قد أتاکم أخی ، ثم التفت إلى الکعبة فضربها بیده ثم قال : والذی نفسی بیده ان هذا وشیعته هم الفائزون یوم القیامة ، ثم قال :انه أولکم ایمانا معی وأوفاکم بعهدالله تعالى وأقومکم بامر الله وأعدلکم فی الرعیة واقسمکم بالسویة واعظمکم عندالله مزیة قال ونزلت فیه " : ان الذین آمنوا وعملوا الصالحات اولئک هم خیر البریة ) ( " قال فکان أصحاب النبی صلى الله علیه وآله إذا أقبل علی علیه السلام قالوا : قد جاء خیر البریة 

**حدثنى یزید بن شراحیل الانصاری کاتب علی علیه السلام قال :سمعت علیا علیه السلام یقول : حدثنى رسول الله صلى الله علیه وآله وانا مسنده إلى صدرى فقال : أی علی الم تسمع قول الله تعالى " (ان الذین آمنوا وعملوا الصالحات اولئک هم خیر البریة ) " أنت وشیعتک ، وموعدى وموعکم الحوض اذا جثت الامم للحساب تدعون غرا محجلین

المناقب ، ص 111 و 266 اسم المؤلف: موفق بن احمد بن محمد المکی الخوارزمی الحنفی الوفاة: 568 ه  ، دار النشر : مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة- 1414 ه ، الطبعة : الثانیه ، تحقیق : مالک المحمودی

گنجی شافعی نیز از خوارزمی در کتابش ، نقل قول کرده است .

کفایة الطالب فی مناقب علی بن أبی طالب، ص 245  اسم المؤلف: محمد بن یوسف بن محمد الکنجی الشافعی الوفاة: قُتلَ سنة 658 هـ  ، دار النشر : دار إحیاء تراث أهل البیت "ع" - طهران ، إیران – 1404 ه ، الطبعة : الثالثه ، تحقیق : محمد هادی الامینی

*شبلنجی شافعی نیز در کتاب " نور الابصار " چنین می گوید :

عن ابن عباس , قال : لما نزلت : (ان الذین آمنوا وعملوا الصالحات اولئک هم خیر البریة ) قال النبى (ص ) لعلی : [انت وشیعتک , تاتی یوم القیامة انت وهم راضین مرضیین , ویاتی اعداؤک غضابا مقمحین ].

نورالابصار فی مناقب آل بیت النبی المختار، ص 78  اسم المؤلف: السید مومن بن حسن بن مومن الشبلنجی المصری الشافعی الوفاة: ق 14  ، دار النشر : مکتبة و مطبعة الفجر الجدید – القاهره - مصر

بسیاری از علمای دیگر نیز این روایات را در فضایل امیرالمومنین علیه السلام بیان کرده اند که از باب رعایت اختصار به آنها اشاره نمی کنیم .

در هر صورت وجود اسناد این روایات – هر چند که در میان آنها راویان ضعیف نیز وجود داشته باشد – بنابر قاعده ای که در نزد اهل تسنن مرسوم است که : یقوی بعضها بعضا ، آمدن روایات به اسناد مختلف سبب تقویت یکدیگر شده و در نزد اهل علم مقبول می گردد .

تعجب است از معاندین فضایل امیرالمومنین علیه السلام که با اینکه بزرگان ایشان بر این روایات اعتماد کرده و آنها را در کتبشان آورده اند ولی این قوم هنوز در عقاید اموی خویش گرفتار بوده و در عین حال داعیه محبت امیرالمومنین علیه السلام را نیز دارند !

العبد الاحقر – مقداد العلوی