فرق عاقل با احمق در همین است

(شمارۀ39) و مِن حِکمَةٍ له ( علیه­السّلام )

زبان عاقل و احمق متفاوت است

لِسَانُ الْعَاقِلِ وَرَاءَ قَلْبِهِ وَ قَلْبُ الْأَحْمَقِ وَرَاءَ لِسَانِه‏

زبان عاقل در پشت قلب اوست، و قلب احمق در پشت زبانش قرار دارد.

شرح:

    سید رضی(ره) مؤلف نهج البلاغه، بعد از نقل این حدیث گفته است:

این از مطالب شگفت انگیز و پر ارزش است و منظور این است که عاقل زبانش را رها نمى‏سازد در سخن گفتن مگر بعد از مشورت و فکر و سنجش.

ولى احمق حرفها و سخنانى که از زبانش مى‏پرد قبل از مراجعه بفکر و دقت و اندیشه است. بنا بر این گویا زبان عاقل تابع و پشت قلب او است و قلب احمق تابع زبانش می­باشد.

و این معنى به لفظ دیگر هم از آن حضرت علیه السّلام روایت شده:

قَلْبُ الْأَحْمَقِ فِی فِیهِ وَ لِسَانُ الْعَاقِلِ فِی قَلْبِهِ

قلب احمق در دهان او است، و زبان عاقل در قلب او

 و معنى هر دو فرمایش یکى است^[1].

    در حدیثی زیبا از امیر المؤمنین علیه السّلام نقل شده که فرمودند:

    انسان در زیر زبانش نهفته است. بنا بر این سخن خود را کاملاً بسنج و آن را بر عقل و معرفت خود عرضه کن و خوب دقت و تامل بنما اگر براى خدا و در راه رضاى او است سخن بگو و گر نه سکوت بهتر از آنست.

    و در نزد خدا براى اعضاء و جوارح انسان هیچ عبادتى سبکتر و کم مؤونه‏تر و پر ارزش‏تر و پربهاتر از سخنى که براى خدا و در راه خدا و براى نشر و بیان نعمتهاى خداوند بر بندگانش باشد نیست.

    آیا نمى‏بینى که خداوند متعال براى روشن شدن اسرار غیبى و کشف علوم نهفته خود و باز کردن خزائن وحى خویش بین خود و بین پیامبرانش به غیر سخن چیز دیگرى قرار نداده و همین طور میان پیامبران و امتهاى آنان. پس معلوم مى‏شود بهترین واسطه و مهمترین وسیله ابلاغ تکلیف و برترین عبادتها سخن است و از طرفى هیچ گناهى از گناه زبان فسادانگیزتر و زیان‏بارتر براى بنده نیست که کیفرش بسیار سریع و زودرس باشد و ملامت‏آورتر در نزد مردم باشد(یعنی این نتیجه تلخ خیلى زود مشاهده مى‏شود).

    هیچ چیزى مانند زبان نیست و زبان مترجم و بیان‏گر درون و گزارش‏گر دل است و به وسیله زبان سرّ نهفته درون کشف مى‏شود و بر مبناى عمل زبان در قیامت حسابرسى مردم انجام مى‏شود. و زبان شرابى است که عقل ها را مست می کند به وسیله سخنانى که براى غیر خدا باشد و هیچ چیز مثل زبان سزاوار زندانى شدن و حبس طولانى نیست‏^[2].

    با تامل در این فرمایش اهمیت دقت در سخنانی که بر زبان می آوریم روشن می شود. به قول سعدی:

اوّل اندیشه وانگهى گفتار

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پی نوشت ها:

[1] ترجمه‏گویاوشرح‏فشرده‏اى‏برنهج‏البلاغه، ج 3    ، صفحه‏ى 227 (متن عربی این فرمایش در نهج البلاغه فیض الاسلام ص 1106 موجود است)

[2] بحار الانوار-ترجمه جلد 67 و 68، ج‏2، ص: 285 و 284

  نوشته شده توسط گروه نهج البلاغه