تکتف از اختراعات عمر

 هنگامی که اسیران فارس (مجوسان) را به خدمت عمر آوردند وی آنها را با دست بسته مشاهده کرد، از علت امر جویا شد، اسیران گفتند این حالت رسم ماست در هنگام تعظیم بر ملوک.  عمر از حالت اینها خوشش آمد و دستور داد که مسلمانان در موقع نماز چنین حالتی را اتخاذ کنند.(1) 

 

همه مذاهب اسلامی در اینکه بستن دست‏ها در نماز واجب نیست، اتفاق نظر دارند. یعنی نمازگزار می‏تواند با دست باز نماز بخواند؛ حنفیه، شافعیه و حنابله بستن دست‏ها را در هنگام نماز سنت می‏دانند.

مالکیه بستن دست‏ها را در نماز مستحبی، جایز؛ اما در نمازهای واجب، باز بودن دست‏ها را مستحب می‏دانند. برخی دیگر از تابعین و علمای اهل سنت نظیر عبدالله زبیر، حسن بصری، ابن سیرین و لیث بن سعد با دست باز نماز می‏خوانده‏اند.(2)

از نظر شیعه بستن دست در نماز جایز نیست، زیرا عبادات توقیفی است و زیاده و کم کردن در آن بایستی با اجازه شارع مقدس باشد و از سوی دیگر دلیل بر صحت آن وجود ندارد؛ بلکه در روایاتی که از طریق اهل‏بیت به ما رسیده از آن نهی کرده‏اند مانند روایات محمد بن مسلم که می‏گوید: از امام باقر(ع) در مورد فردی که با دست بسته نماز می‏خواند و دست راست خود را بر روی دست چپ می‏گذارد سؤال کردم حضرت در پاسخ فرمود: این عمل را انجام مده.(3)

دلیل آنها که این عمل را جایز می‏دانند این است که در کتاب صحیح مسلم آمده است. از وائل بن هجر نقل شده است که: پیامبر وقتی که خواست نماز بخواند، دست‏هایش را بالا برد و تکبیر گفت، سپس با لباسش خود را پوشاند و پس از آن دست راست را بر روی دست چپ قرار داد.(4)

از جهت متن حدیث که احتجاج به فعل است، یعنی طبق این حدیث پیامبر(ص) لباس را دور خودش پیچید و دست‏ها را در حال نماز بست. بنابراین اولاً معلوم نیست که فعل پیامبر(ص) که پیچیدن لباس به دور خودش باشد، برای چیست، ممکن است به جهت سرما یا به سبب اینکه به زمین کشیده نشود این کار را انجام داده است. علاوه بر اینکه اصولاً در زیر لباس معلوم نمی‏شود آیا دست‏ها باز است یا بسته.

اشکال دوم: از نظر سند حدیث است - حدیث مرسله است یعنی در وسط سند حدیث به سند آن قطع می‏شود و به پیامبر نمی‏رسد، بنابراین به این حدیث نمی‏توان تمسک کرد. 

 

اما شیعه روایات زیادی در دست دارد که طبق آن پیامبر(ص) از دست بستن نهی کرده است. 

1. رواید زراره از ابی جعفر(ع) می‏فرماید: «و لا تکتف فانما یفعل ذلک المجوس»؛ امام صادق(ع) به زراره فرمود دست‏هایت در نماز نبند چون این عمل از اعمال مجوس است.(5)

2. روایت محمد بن علی بن الحسین به اسنادش از حماد بن عیسی از ابی عبدالله نقل کرده که حضرت فرمود: «انّه لما صلی قام مستقبل القبله منتصباً فارسل یدیه جمیعاً علی فخذیه قد صمّ اصابعه»؛ شخصی به خدمت امام صادق آمد حضرت در حالی که راست و ثابت ایستاد و دست‏هایش را در حال نماز باز گذاشت.(6)

 

علت تکتف در نماز:

اولا; گذاردن دستها با این کیفیت خاص در حال نماز، در میان خود اهل تسنن نیز مورد اختلاف است و بعضی از فرقه‏های ایشان چنین نمی‏کنند.

 

ثانیا; ریشه تاریخ این عمل، بدعتی است که خلیفه دوم با مشاهده نحوه احترام اهالی بعضی از کشورها به سلاطین خود، اختراع کرد و در اصل کیفیت نماز در اسلام چنین چیزی نبوده است.

 

ثالثا; تسلیم واقعی در برابر خداوند در عمل به دستورات و بایدها و نبایدهای الهی است، لذا نماز خواندن با این کیفیت; یعنی، دست به روی دست گذاشتن نه تنها نشانه تسلیم بیشتر نیست بلکه چون بدعت است، با حقیقت تسلیم در برابر خدا کاملامنافات دارد.

 

پی نوشتها:

1- مستند العروة‏الوثقی، محاضرات آیت‏اللّه‏خوئی، ج 4، ص 445

 

2- المجموع فی شرح التهذیب، ج 3، ص 311، ط بیروت؛ الهدایه، ج 1، ص 97، چاپ لاهور.

 

3- وسائل الشیعه، باب 10، از ابواب قواطع الصلاْ، حدیث 3، علل الشرایع.

 

4-صحیح مسلم، ج 4، ص 114؛ المغنی و شرح الکبیر، ج 1، مسأله 661، باب الصلاْ؛ صحیح بخاری7 ج 2، ص 353؛ الفقه علی المذاهب الاربعه، ص 251.

 

5- وسایل الشیعه، ج 4، باب 15، ص 710.

 

6- .علل الشرایع، ص 358، باب 74.