لا اوتی بمن یفضلنی علی ابی بکر
آیا روایت « لا اوتی بمن یفضلنی علی ابی بکر و عمر الاّ جلدته حدّ المفتری» از قول امیر مؤمنان (ع) صحت دارد ؟روایت فوق در کتاب های اهل سنت از جمله کتاب « فضائل الصحابه » احمد بن حنبل به عنوان مویّدی در مشروعیّت خلافت ابوبکر ذکر گردیده ؛ به این مفهوم که امیر المومنین علی بن ابی طالب علیهما السلام فرموده‌اند : « کسی نزد من قائل به افضلیّت من بر ابوبکر و عمر نشد مگر این که حدّ افتراء بر او جاری نمودم .»
پاسخ اجمالی :
1 . حدیث فوق از حیث سندی مشکل دارد .
2 - بسیاری از صحابه و تابعین قائل به افضلیت حضرت علی علیه السلام بودند .
3 - اعتراف ابوبکر برعدم افضلیت خویش .
4 - تصریحات حضرت علی علیه السلام بر افضلیت خویش .
5 - این حکم در حق هیچ کس اجرا نشده .
6 . تصریح رسول اکرم صلی الله علیه وآله برافضلیت حضرت علی علیه السلام:
پاسخ تفصیلی :
1 . ضعف سند حدیث
احمد بن حنبل در کتاب فضائل الصحابه این روایت را این چنین نقل کرده
است:حدثنا عبد الله ، قال : حدثنی هدیة بن عبد الوهاب ، قال : ثنا أحمد ابن
إدریس ، قال : ثنا محمد بن طلحة ، عن أبی عبیدة بن الحکم ، عن الحکم بن
جحل ، قال : سمعت علیا یقول : لا یفضلنی أحد على أبی بکر وعمر إلا جلدته حد
المفتری.حکم بن جحل می‌گوید : از علی (علیه السلام) شنیدم که می‌گفت :
هیچ کسی نزد من قائل به فضیلت من بر ابوبکر و عمر نشد ؛ مگر آن که حد افترا
بر او جاری نمودم .آنگاه پس از ذکر سلسله سند آورده است :
وهو من زیادات عبد الله بن أحمد .
این روایت از ساخته های عبد الله بن احمد است .
محقق کتاب فوق « فضائل الصحابه» در حاشیه آن گفته است :
إسناده ضعیف لأجل أبی عبیدة بن الحکم ومحمد بن طلحة لم یتبین لی من هو ؟
سند این روایت به خاطر ابی عبد الله بن احمد ضعیف است و برای من مشخص نشد محمد بن طلحه چه کسی است ؟
فضائل الصحابة ، ج 1 ، ص 83 ، رقم 49، 294/1 رقم 387، بتحقیق د. وصی اللّه محمد عباس. ط. مؤسسة الرسالة - بیروت.
عقیلی در کتاب الضعفا بعد از نقل این روایت، در رابطه با محمد بن طلحة که
در سند قرار گرفته ، می نویسد:وضعّفه یحیى، وروى عن عبد اللّه بن أحمد قال
سمعت یحیى بن معین یقول: کان یقال: ثلاثة یتقى حدیثهم، محمد بن طلحة وایوب
بن عتبة وفلیح.
یحیی ، محمد بن طلحه را از ضعفاء شمرده است و ازعبدالله بن احمد روایت شده
است که همواره می گفت : سه نفرند که باید از حدیثشان پرهیز شود ، محمد بن
طلحة و ایوب بن عتبه و فلیح بن سلیمان .
ضعفاء العقیلی ، ج 1 ص 108 و ج 4 ، ص 85 ، ورجوع شود به: تهذیب الکمال ،
مزی ، ج 25 ، ص 420 و سیر اعلام النبلاء ، ج 7 ، 353 و میزان الاعتدال ، ج3
، ص 365 . و الجرح و التعدیل ، الرازی ، ج 7 ص 292 و الکامل ، عبدالله بن
عدی ، ج 6 ص 236 و...
2 - بسیاری از صحابه و تابعین قائل به افضلیت حضرت علی علیه السلام بودند:
ترمذی متوفّای 279 هـ با اسناد خود از عایشه روایت کرده است :
روى الترمذی، بإسناده عن جمیع بن عمیر قال: دخلت مع عمّتی على عائشة فسألت:
أیّ الناس کان أحبّ إلى رسول اللّه صلى اللّه علیه وسلّم؟ قالت: فاطمة،
فقیل: من الرجال؟ قالت: زوجها....جمیع بن عمیر می‌گوید : همراه عمه‌ام ،
عایشه را ملاقات نمودم و از او سئوال کردم : محبوب ترین اشخاص در نزد رسول
خدا صلی الله علیه وآله وسلم چه کسی است ؟ عایشه در پاسخ گفت : محبوب ترین
زنها در نزد او فاطمه [سلام الله علیها] و از مردان شوهرش [حضرت] علی [علیه
السلام]
ترمذی بعد از نقل حدیث می‌گوید :هذا حدیث حسن غریب .این حدیثی است حسن
وعجیب .(سنن الترمذی، ج 5، ص 362 و المستدرک ، حاکم نیشابوری متوفاى 405 هـ
، ج 3، ص 157،. الاستیعاب ،ً ابن عبد البر،متوفاى 462 هـ ، ج 4، ص 1897.)
ذهبی می گوید : لیس تفضیل علی برفض ولا هو ببدعة ، بل قد ذهب إلیه خلق من
الصحابة والتابعین.افضل دانستن ( حضرت ) علی ( علیه السلام) نه رفض است و
نه بدعت ، بلکه گروهی از صحابه و تابعین بر این عقیده هستند .(سیر أعلام
النبلاء ، ج 16 ص 457 .)
ابن عبد البر از علماء بزرگ أهل سنت در کتاب الاستیعاب که از معتبرترین کتاب های رجالى است نقل کرده :
وروی عن سلمان ، وأبی ذر ، والمقداد ، وخباب ، وجابر ، وأبی سعید الخدری ، وزید بن أرقم : أنّ علی بن أبی طالب - رضی الله عنه - أوّل من أسلم ، وفضله هؤلاء على غیره.
از سلمان و ابوذر و مقداد و خباب و جابر و ابو سعید خدری و زید بن ارقم روایت شده است که : علی ابن ابی طالب ( علیهما السلام ) اولین کسی بود که اسلام آورد . و آن گروه ( صحابه ای که اسمشان در بالا آمد ) او( حضرت علی علیه السلام ) را بر دیگران افضل و برتر می دانستند .
الإستیعاب فی معرفة الأصحاب ، ج 3 ،1090 .
ابن حزم در کتابش « الفصل » می گوید :
اختلف المسلمون فی من هو أفضل الناس بعد الأنبیاء ، فذهب بعض أهل السنة وبعض المعتزلة وبعض المرجئة وجمیع الشیعة : إلى أن أفضل الأمة بعد رسول الله صلى الله علیه وسلم : علی بن أبی طالب - رضی الله عنه - . وقد روینا هذا القول نصا عن بعض الصحابة - رضی الله عنهم - وعن جماعة من التابعین والفقهاء.
در این که بعد از انبیاء بهترین مردم چه کسی است بین مسلمین اختلاف نظر وجود دارد ، بعضی از معتزله و بعضی از مرجئه و تمامی شیعیان بر این اعتقادند که افضل امّت بعد از رسول خدا صلّی الله علیه وآله وسلم ( حضرت ) علی ( علیه السلام ) می باشد . و ما این روایت را به عنوان نصّ از بعضی صحابه و گروهی از تابعین و فقها نقل نمودیم .
الفصل فی الملل والنحل ، ج 4 ، ص 181 .
ابن جوزى در مناقب أحمد از قول پسر أحمد بن حنبل این چنین نقل کرده:
عبد الله بن أحمد بن حنبل یقول : حدثت أبی بحدیث سفینه فقلت . . ما تقول فی التفضیل ؟ قال : فی الخلافة أبو بکر وعمر وعثمان ، فقلت : فعلیّ؟ قال: علیّ من أهل بیت لا یقاس بهم أحد.
عبدالله فرزند احمد بن حنبل می‌گوید : برای پدرم حدیث « سفینه » را نقل کردم و از او سئوال کردم : نظرت راجع به فضیلت اضحاب بعد از پیامبر چیست ؟ او گفت : در رابطه با خلافت در مرحله اول ، فضیلت با ابوبکر و بعد از او با عمر و بعد با عثمان است ؛ گفتم : پس [حضرت ] علی [ علیه السلام ] چه می‌شود ؟ گفت : [حضرت ] علی [ علیه السلام ] که از اهل بیت محسوب شده و هیچ کس را تاب مقایسه با آنها (اهل بیت علیهم السلام) نیست .
مناقب الامام أحمد لابن الجوزی ص 163.
3 - اعتراف ابوبکر برعدم افضلیت خویش:
محدثان اهل سنت از قول ابوبکر نقل کرده اند که گفته است:
ولّیتکم وَ لَستُ بخیرکم .
رهبری شما را پذیرفتم در حالی که بهترین شما نبودم .
طبقات ابن سعد ، ج 3 ، ص 182 و تأویل مختلف الحدیث ، لابن قتیبة المتوفى 276 ، ص 109 ط. دار الجیل - بیروت بتحقیق محمد زهرى النجار و تاریخ مدینة دمشق ، ج30 ، ص 304 و تخریج الأحادیث والآثار للزیعلی المتوفى 762، ط. دار ابن خزیمة الریاض وغریب الحدیث للخطابى ، المتوفى 388 ط. جامعة أم القرى بتحقیق عبد الکریم العزباوی ، تفسیر القرطبی ، ج 3 ، ص 262 و غریب الحدیث ، ج2 ، ص 35 و الإمامة والسیاسة ، ص 22 و العقد الفرید ، ج 5 ص 13 و السقیفة وفدک ، للجوهری ، ص 52 و المعیار والموازنة ، لأجعفر الإسکافی ، ص 39 و شرح نهج البلاغه ، ابن أبی الحدید ، ج 1، ص 169 و ج 2 ، ص 56 و کنز العمال ، ج 5 ص 636 و البدایة والنهایة ، ابن کثیر، ج 5 ، ص 269.
و در روایت دیگری گفته است :
أقیلونی ولست بخیرکم.
من را رها کنید ( به سراغ شخص بهتر از من بروید ) که من بهترین افراد ، بین شما نیستم .
مجمع الزوائد ، ج 5 ، ص183 و سیرة ابن هشام ، ج 2، ص 661 و تاریخ الخلفاء، ص 71 و شرح النهج للمعتزلی ، ج1 ص 169 و تفسیر القرطبی ، ج 1 ص 272 و السیر الکبیر للشیبانی ، ج 1 ص 36 و الإمامة والسیاسة ، ج1 ص 31 و المعیار والموازنة للإسکافی ، ص 39 و المعجم الأوسط للطبرانی ، ج7 ، ص 267 و کنز العمال ، ج 5 ، ص 631.
و اگر بگویند که ابوبکر این سخن را از روی
تواضع گفته است باید گفت : در جائی که از چنین سخنی موجبات اشتباه و سر در
گمی افراد را باعث شود دیگر تواضع معنی ندارد .
4 - تصریحات حضرت علی علیه السلام بر افضلیت خویش:
ابن ابی الحدید معتزلی نقل می کند:
وقال عثمان لعلی علیه السلام إنّک إن تربّصت بى فقد تربّصت بمن هو خیر منّی ومنک، قال: ومن هو خیر منّی؟ قال: أبو بکر وعمر.
فقال: کذبت ، أنا خیر منک ومنهما ، عبدت اللّه قبلکم وعبدته بعدکم.
عثمان به ( حضرت ) علی ( علیه السلام ) عرض نمود : اگر تو انتظار مرا می کشیدی من نیز انتظار کسی بهتر از تو را می کشیدم ؟ حضرت فرمود : و چه کسی بهتر از من ؟ عثمان گفت : ابوبکر و عمر .
حضرت فرمود : دروغ گفتی ، من از تو و از هر آن دو نفر ( ابوبکر و عمر) بهترم چرا که من خدا را قبل و بعد از شماها عبادت نموده‌ام .
شرح نهج البلاغه معتزلی ، ج 10 ، جزء 20 ، ص
25 ، احتجاج طبرسی ، ج 1 ص 229 و مناقب ابن شهر آشوب ، ج 1 ، ص 289 و
المسترشد طبری ، ص 227 و الفصول المختارة ، شیخ مفید ، ص 261.
5 - این حکم در حق هیچ کس اجرا نشده:
اگر چنانچه این روایت صحیح است چرا حضرت امیر علیه السلام در حق کسى این حکم را جارى نفرموده ؟ وحال آنکه تمامی اهل بیت ( علیهم السلام ) و بسیاری از صحابه و تابعین قائل به افضلیت آن حضرت بر أبو بکر و عمر بودند .
و اولین کسی که افضلیت علی را بر دیگران
مطرح کرد پیامبر گرامی بود و در صورت صحت حدیث یاد شده ( نستجیر بالله )
چنین حکمی باید بر رسول خدا جاری می شد .
6 . تصریح رسول اکرم صلی الله علیه وآله برافضلیت حضرت علی علیه السلام:
اگر این حدیث صحیح می بود ، لازم بود که ( نستجیر بالله ) بر رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم چنین حکمی جاری می شد چرا که آن حضرت همیشه و در همه مواقع حضرت علی علیه السلام را بر دیگران ترجیح می داد مثل آنچه که در واقعه مباهله اتّفاق افتاد:
در صحیح مسلم و بسیاری از کتاب‌های معتبر اهل سنّت آمده است :
ولمّا نزلت هذه الآیة : (فقل تعالوا ندع أبنائنا وأبنائکم) دعا رسول اللّه ص علیّاً وفاطمة وحسناً وحسیناً فقال : اللهمّ هؤلاء أهلی.
و چون این آیه نازل شد (فقل تعالوا ندع أبنائنا وأبنائکم) رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم علی و فاطمه وحسن و حسین را فرا خواند و گفت : خدایا ! این‌ها اهل من هستند .
صحیح مسلم ، ج 7 ، ص 120 ، ح 6373، و ج 5 ، ص23 ، ح32 و کتاب فضائل الصحابة ، باب فضائل علی ، مسند أحمد ، ج 1 ، ص 185 و صحیح ترمذی ، ج 5 ، ص596 و المستدرک على الصحیحین ، ج 3 ، ص 150 و فتح الباری ، ج 7 ، ص60 و تفسیر الطبری ، ج 3 ص 212 و الدر المنثور ، ج 2 ، ص 38 و الکامل فی التاریخ ، ج 2 ، ص 293 .
زمخشری در ذیل این آیه آورده است :
وفیه دلیل لا شئ أقوى منه على فضل أصحاب الکساء علیهم السلام.
و در این آیه قوی ترین دلیل بر افضلیّت اصحاب کساء است و دلیلی قوی تر از این وجود ندارد .
الکشاف ، ج 1 ، ص 370 .
و بسیاری از موارد دیگر که ذکر آن به طول می انجامد همچون :
الف : عقد اخوت بین خود و آن حضرت .
ب : بستن تمام درهای منتهی به مسجد النبی مگر درب خانه امیرالمومنین علیه السلام .
ج : تشخیص او به عنوان هم کفو دخترش حضرت زهرا ( سلام الله علیها ) در حالی که بسیاری از بزرگان صحابه از خواستگاران او بودند .
د :تعیین او به عنوان خلیفه و جانشین خود .
و: حضرت بارها فرموده بودند : هر که علی را دوست بدارد خدا و رسول او را دوست داشته و خدا و رسول نیز او را دوست می دارند .
ز : علی علیه السلام را نسبت به خود به منزله هارون نسبت به موسی قرار داده بودند .
ح : سلم با او را سلم با خود و حرب با او را حرب با خود قرار داده بودند .
